صرفنظر از اين که کامپيوتر شما چگونه توليد شده است و يا نرم افزارهاي نصب شده بر روي آن چگونه نوشته شده اند ، همواره احتمال بروز خطاء وجود داشته و ممکن است در آن لحظه امکان دسترسي به کارشناسان براي تشخيص خطاء و رفع مشکل وجود نداشته باشد . آشنائي با فرآيند عيب يابي و برخورد منطقي و مبتني بر علم با اين مقوله مي تواند علاوه بر کاهش هزينه ها،صرفه جوئي در مهمترين منبع حيات بشري يعني زمان را نيز بدنبال داشته باشد .
نرم افزارهاي عيب يابي از جمله امکانات موجود و در عين حال بسيار مهم در اين زمينه بوده که مي توان از آنان به منظور عيب يابي يک کامپيوتر و آموزش تعميرات کاميپيوتر استفاده نمود .

نرم افزارهاي عيب يابي
براي عيب يابي کامپيوترهاي شخصي تاکنون نرم افزارهاي عيب يابي متفاوتي ارائه شده است . برخي از اينگونه نرم افزارها درون سخت افرار کامپيوترهاي شخصي ، برخي ديگر درون تجهيزات جانبي ( نظير کارت هاي الحاقي ) ، تعدادي ديگر به همراه سيستم عامل و برخي ديگر به عنوان محصولات نرم افزاري مجزائي عرضه شده اند .
POST ( اقتباس شده از Power On Self Test ) : برنامه فوق پس از روشن کردن هر نوع کامپيوتر شخصي به صورت اتوماتيک اجراء مي گردد . روتين هاي فوق درون حافظه ROM مادربرد و ROM موجود بر روي کارت هاي الحاقي ذخيره مي گردند.
نرم افزارهاي عيب يابي ارائه شده توسط يک توليد کننده خاص : تعداد زيادي از توليد کنندگان معتبر کامپيوتر به منظور عيب يابي کامپيوترهاي توليدي خود ، اقدام به پياده سازي و عرضه نرم افزارهاي عيب يابي مختص سيستم هاي خود مي نمايند .
نرم افزارهاي عيب يابي جانبي : به همراه تعداد زيادي از دستگاه هاي سخت افزاري ، نرم افزارهاي عيب يابي خاصي ارائه مي شود که مي توان از آنان به منظور تست صحت عملکرد سخت افزار مورد نظر استفاده نمود . به عنوان نمونه آداپتورهاي SCSI داراي يک برنامه عيب يابي مي باشند که درون حافظه ROM BIOS کارت تعبيه و با فشردن کليدهاي ctrl+A در زمان راه اندازي سيستم، امکان دستيابي و استفاده از آن وجود خواهد داشت . کارت هاي صدا و شبکه نيز معمولا” به همراه يک برنامه عيب يابي ارائه مي گردند که مي توان از آنان درجهت تشخيص صحت عملکرد وظايف محوله هر کارت استفاده بعمل آورد .
نرم افزارهاي عيب يابي ارائه شده توسط سيستم عامل : به همراه سيستم هاي عامل (نظير ويندوز) ، نرم افزارهاي عيب يابي متعددي ارائه شده است که مي توان از آنان به منظور شناسائي و مونيتورينگ کارآئي و عملکرد هر يک از عناصر سخت افزاري موجود در کامپيوتر استفاده نمود .
نرم افزارهاي عيب يابي آماده : تعدادي از توليد کنندگان نرم افزار به منظور عيب يابي کامپيوترهاي شخصي اقدام به ارائه نرم افزارهاي عيب يابي همه منظوره اي نموده اند. هر يک از نرم افزارهاي فوق داراي پتانسيل هاي مختص به خود بوده که مي توان با توجه به خواسته خود از آنان استفاده نمود .

برنامه عيب يابي POST
زماني که شرکت آي.بي. ام در سال ???? اولين کامپيوترهاي شخصي را ارائه نمود در آنان از ويژگي هائي استفاده شده بود که قبلا” مشابه آنان در ساير کامپيوترها به خدمت گرفته نشده بود . استفاده از برنامه اي موسوم به POST و Parity-checked حافظه ، نمونه هائي در اين زمينه مي باشند . پس از روشن کردن هر نوع کامپيوتري درابتدا و قبل از هر چيز ديگر ( نظير استقرار سيستم عامل درون حافظه ) ، برنامه POST به منظور بررسي تست صحت عملکرد عناصر اصلي سخت افزار موجود در يک کامپيوتر اجراء خواهد شد .
POST ، مشتمل بر مجموعه اي از دستورالعمل هاي ذخيره شده در تراشه ROM-BIOS مادربرد است که مسئوليت تست تمامي عناصر اصلي در زمان روشن کردن کامپيوتر را برعهده دارد . برنامه فوق قبل از استقرار هرگونه نرم افزار در حافظه ، اجراء خواهد شد .

برنامه POST چه چيزي را تست مي نمايد ؟
پس از روشن کردن کامپيوتر، برنامه POST به صورت اتوماتيک اجراء و مجموعه اي از تست هاي لازم به منظور بررسي صحت عملکرد عناصر اصلي در کامپيوتر را انجام مي دهد. تست حافظه ، پردازنده ، حافظه ROM ، مدارات حمايتي برداصلي و تجهيزات جانبي نظير اسلات هاي موجود بر روي برد اصلي ، نمونه هائي در اين زمينه بوده که توسط برنامه POST تست خواهند شد . اندازه برنامه POST بسيار کم بوده و صرفا” قادر به تشخيص خطاهاي بحراني مي باشد . در صورتي که پس از انجام هر يک از تست هاي انجام شده توسط برنامه POST مشکل خاصي تشخيص داده شود ، پيام هاي خطاء و يا هشداردهنده اي که نشاندهنده نوع خطاء است ، ارائه مي گردد . پيامد وجود هر گونه خطاء در اين مرحله ، توقف فرآيند معروف بوتينگ ( استقرار سيستم عامل درون حافظه ) خواهد بود . خطاهائي که توسط برنامه POST تشخيص داده مي شوند را fatal error نيز مي گويند چراکه عملا” توقف فرآيند بوتينگ را بدنبال خواهند داشت .

نحوه نمايش نوع خطاء
ماحصل اجراي برنامه POST ، ارائه سه نوع پيام خروجي است : کدهاي صوتي ، کدهاي مبناي شانزده که برروي يک پورت I/O با يک آدرس خاص ارسال مي گردد و پيام هاي مبتني بر متن که بر روي نمايشگر نمايش داده مي شوند . براي گزارش خطاهاي تشخيص داده شده توسط برنامه POST از سه روش زير استفاده مي گردد :
کدهاي صوتي ( Beep Codes ) : کدهاي فوق از طريق بلندگوي سيستم قابل شنيدن مي باشند .
کدهاي Checkpoint : کدهاي فوق ، کدهاي مبناي شانزده checkpoint مي باشند که براي يک پورت I/O با يک آدرس خاص ارسال مي گردند . براي مشاهده کدهاي فوق به يک برد خاص نصب شده در يکي از اسلات هاي ISA و يا PCI نياز مي باشد .
پيام هاي نمايش داده شده بر روي نمايشگر : پيام هاي خطاء فوق صرفا” پس از مقداردهي اوليه آداپتور ويدئو قابل نمايش بر روي نمايشگر و استفاده خواهند بود .

کدهاي صوتي برنامه POST
از کدهاي فوق صرفا” براي اعلام خطاهاي بحراني استفاده مي گردد . خطاهاي فوق در ابتداي فرآيند راه اندازي کامپيوتر و زماني که هنوز کارت ويدئو و ساير سخت افزارها وارد مدار عملياتي نشده اند ، محقق مي گردند . با توجه به اين که در اين مقطع نمايشگر در دسترس نمي باشد ، کد مربوط به هر يک از خطاهاي موجود به صورت مجموعه اي beep مشخص مي گردد . در صورتي که ماحصل اجراي برنامه POST موفقيت آميز بوده و مشکل خاصي وجود نداشته باشد ، پس از اتمام برنامه POST ، صرفا” يک صداي beep قابل شنيدن خواهد بود . در برخي سيستم ها ( نظير کامپيوترهاي کامپک ) پس از اتمام موفقيت آميز برنامه POST دو مرتبه beep نواخته مي شود . در صورتي که تست صحت عملکرد برخي عناصر با موفقيت توام نباشد ، براي اعلام نوع خطاء تعداد مشخصي beep که ممکن است کوتاه و يا بلند و يا ترکيبي از هر دو باشد ، نواخته مي گردد .

کدهاي Checkpoint مربوط به برنامه POST
کدهاي فوق ، اعداد مبناي شانزدهي مي باشند که توسط روتين هاي برنامه POST بر روي يک پورت I/O با يک آدرس خاص ( مثلا” آدرس ??h ) نوشته مي گردند . به کدهاي فوق ، کدهاي POST نيز گفته شده و امکان مشاهده و خواندن آنان صرفا” با نصب آدپتورهاي خاصي در يکي از اسلات هاي سيستم ، فراهم مي گردد . آداپتورهاي فوق در ابتدا توسط توليد کنندگان مادر برد و به منظور تست سخت افزارهاي توليدي استفاده مي گرديد . در ادامه شرکت هاي متعددي ( نظير ميکرو ??? و ???? ، JDR Microdevice ) با توليد اينگونه کارت ها امکان استفاده از آنان را براي ساير تکنسين ها فراهم نمودند .
از کدهاي POST Checkpoint مي توان به منظور رديابي وضعيت سيستم در زمان فرآيند بوتينگ از زماني که سيستم روشن مي گردد تا زماني که برنامه bootstrap loader اجراء مي گردد ( آغاز استقرار سيستم عامل در حافظه )، استفاده نمود .
پس از نصب يک POST code reade درون يکي از اسلات هاي مادربرد و همزمان با اجراي برنامه POST ، يک عدد مبناي شانزده بر روي نمايشگر کارت نمايش داده خواهد شد . در صورت توقف غيرمنتظره سيستم ، با استفاده از کد نمايش داده شده مي توان خطاء موجود را تشخيص داد . در شکل زير يک POST card reader نشان داده شده است .

پيام هاي نمايش داده شده بر روي نمايشگر
پيام هاي نمايش داده شده بر روي صفحه نمايشگر ، پيام هاي مختصري مي باشند که يک نوع خاص خطاء را گزارش مي نمايند . پيام هاي فوق صرفا” پس از مقداردهي کارت ويدئو و نمايشگر قابل نمايش و استفاده خواهند بود .